Zorgvuldig inbreken in een radioprogramma: het kan

Wat worden radioprogramma’s toch vaak onderbroken voor sportmomenten, klaagde een luisteraar. Onnodig en onfatsoenlijk ten opzichte van luisteraars en andere programmamakers, vond hij. En met een sportzomer voor de boeg wordt dat natuurlijk alleen maar meer. Hoe zorgvuldig worden de afwegingen gemaakt of en wanneer er onderbroken wordt?

De luisteraar klaagde over te frequente en volgens hem onnodige onderbrekingen van programma’s op NPO Radio 1 voor sportgebeurtenissen. De NOS legde uit een journalistieke organisatie te zijn “die het laatste nieuws brengt, ook op sportgebied. Om ervoor te zorgen dat wij ons publiek kunnen voorzien van het laatste sportnieuws, kan het inderdaad gebeuren dat we een uitzending kort onderbreken. We proberen hier echter wel zorgvuldig mee om te gaan.” De luisteraar nam dat niet voetstoots aan en vroeg zich af waar die zorgvuldigheid uit zou blijken.

Programmaonderbreking

Wat betreft het onderbreken van programma’s op NPO Radio 1: die zender is er specifiek voor nieuws én sport. Wie daarvoor programma’s maakt weet dat nieuws over allerlei onderwerpen leidend is en er altijd in andere programma’s ruimte voor gemaakt kan worden. De NOS is de journalistieke organisatie die het (sport)nieuws correct, zo volledig mogelijk en op tijd levert. Daartoe mag de NOS inbreken in andere programmering en dat gebeurt, ook bij ander dan sportnieuws (bijvoorbeeld een aanslag, kabinetscrisis of coronapersconferentie). Dat heeft met het ontbreken van fatsoen bij de NOS, wat de klager schreef, niets te maken.

Er is alleen regel- en wetgeving m.b.t. het mogen onderbreken van zendtijd als het gaat om reclamedoeleinden (Artikel 41a Mediawet) en voor de overheid in geval van “dreigend gevaar voor de openbare veiligheid of de volksgezondheid of in andere buitengewone omstandigheden” (Artikel 173 Mediawet). Daarop kunnen we hier niet teruggrijpen.

We moeten het doen met de inschatting door de daartoe bevoegde organisaties (NPO en de omroepen) van wat nieuws is en wat als het tijdig brengen van dat nieuws beschouwd wordt. Daarover is uiteraard wel overleg en ook discussie, en echt niet ieder programma is altijd even blij met de (frequentie van) onderbrekingen. Toch richten degenen die programma’s voor NPO Radio 1 aanleveren zich naar de deskundigheid van de NOS. De hoofdredactie van NOS Sport geeft aan dat de redactie de programmamakers van de andere omroepen altijd vooraf informeert over de wedstrijden die spelen en over mogelijke onderbrekingen. Geen overvaltactieken dus.

De luisteraar schreef me dat hij begrijpt en accepteert dat niet iedereen dezelfde opvattingen heeft over wat voldoende groot nieuws is om een programma te onderbreken. Zijn ergernis richtte zich specifiek op het sportnieuws, en dat doet me vermoeden dat hij dát niet snel voldoende groot voor een onderbreking zal vinden. Maar als hij zijn eigen woorden serieus neemt, moet hij ook accepteren dat anderen het belang van sportnieuws anders inschatten en dus anders handelen. Met zo’n – volgens hem – overbodige en hinderlijke maar dus toch ook te respecteren onderbreking tot gevolg.

Verwachtingsmanagement

Wat zeker moet (en ook gebeurt) is luisteraars duidelijk maken wat in een programma verwacht kan worden. Bij seizoensgebonden uitzendingen als Radio Tour de France en Radio Olympia weet het publiek dat dit enkele weken durende, rond sport gebouwde programma’s zijn die continu actueel sportnieuws brengen. Dat is juist bij grote sportevenementen voor veel luisteraars de aantrekkelijke directheid en dynamiek van deze programma’s en een belangrijke reden om te luisteren. Langs de Lijn (met de avondversie Langs de Lijn en Omstreken, al heeft dat een iets lager sportgehalte en meer ruimte voor gesprekken met ook niet-sporters) heeft dezelfde insteek het hele jaar door. Wie dit niet wil meemaken, weet ook uit de aankondigingen van en in het programma wanneer niet te luisteren.

Als een zender voor een zo breed mogelijk publiek gemaakt dient te worden, dan hebben we er gezamenlijk ook mee te dealen dat de ene keer programmatische besluiten genomen worden die wij niet maar anderen wel te rechtvaardigen vinden, en de andere keer andersom. Dat voor sportnieuws onderbroken wordt kan ik dus niet veroordelen.

Voldoende zorgvuldig

Dan blijft wel staan dat we van de redactie die het besluit tot onderbreken neemt inderdaad  zorgvuldigheid mogen verwachten. De NOS schreef dat dat zo is. Ik kan begrijpen dat de luisteraar daar graag bewijs voor wil, wellicht in voorschriften of regels. Maar voldoende zorgvuldigheid is niet zo eenvoudig aan ‘harde’ criteria te binden.

Er zit een ingebouwde spanning tussen de snelheid waarmee je een nieuws- of sportfeit wilt melden en het afwegen of je een programma gaat onderbreken. Wens of drang tot snelheid alleen is geen leidraad. Voor een sportfeit: niet ieder doelpunt is objectief even belangrijk, en er hoeft, geredeneerd vanuit het nieuwsbelang, dus ook geen automatisme op het onmiddellijk melden daarvan te staan. Maar een finishmoment verleg je niet. En als dan van je verwacht wordt dat je de uitkomst van een wedstrijd op tijd meldt, dan voelt inbreken eerder terecht.

Er zijn met dit in gedachten wel enkele zorgvuldigheidscriteria te noemen, die dus niet op harde regels stoelen maar op afweging van nieuwswaarde, belang van informatievoorziening, respect voor de diversiteit aan luisteraars en voor het programma waarin je inbreekt:

- Niet inbreken ín een item of reportage. Wacht dan op een natuurlijk moment, bijvoorbeeld tussen items in, in een verbindende presentatietekst.

- In muziek kan het wel, muziek is op NPO Radio 1 ondergeschikt aan het melden van nieuwsfeiten. Ik zou overigens willen bepleiten ook daar (behalve bij zeer hoge uitzondering of dwingende urgentie) te wachten tot een ‘natuurlijke’ break aan het eind van een nummer.

- Niet inbreken in een kort nieuwsinterview. Het kan wel in een langer informerend of amuserend gesprek waarin bijvoorbeeld ook muziek gedraaid wordt of sowieso al geschakeld wordt naar live verslag.

- En niet inbreken in de vaste nieuwsbulletins, die zijn al heel geconcentreerd en strak gecomponeerd.

In de vele uren die de ombudsman naar NPORadio1 luistert, blijkt mij vooral dat de NOS deze criteria toepast, en het komt slechts zelden voor dat de plank wordt misgeslagen. Onlangs hoorde ik in een om 21.00 uur uitgezonden nieuwsbulletin een item over de snel escalerende coronacrisis in India onderbroken worden voor een doelpunt in een qua stand al besliste voetbalwedstrijd. Na die onderbreking begon de nieuwslezer noodgedwongen opnieuw aan het item en zei dat ook. Deze onderbreking was onnodig en voelde (ook maar niet alleen gezien het nieuwsonderwerp) onzorgvuldig. Maar het is me bijgebleven omdat het zo uniek was; veel van de rest is smaak, interesse of perceptie.

Tot slot

In een sportzomer waarin ik voor liefhebbers hoop dat er veel aanleiding tot onderbreken is, maar ook wetend dat het bij niet-liefhebbers tot irritatie kan leiden, verwacht ik van de verantwoordelijke eindredacteuren dat ze de afweging tot onderbreken heel scherp blijven maken, zoals ze (meestal) doen. Móet het nu? Kán het nu? En willen we het dan ook nu? Of mag en kan het ook straks, en zeggen we: dan moet het dus straks? Die zorgvuldigheid – die een combinatie van nieuwsgevoel, respect en ervaring is – geldt wat mij betreft voor ál het nieuws en elke onderbreking, niet uitsluitend bij onderbrekingen voor sportnieuws.

Voor de klager en best wel wat andere luisteraars gaat het vast niet op, maar voor heel veel mensen is sport de belangrijkste bijzaak in het leven: van hen mag een plaatje of gesprek best even onderbroken worden, die willen bijblijven. Anderen willen het liever niet, en wat hun betreft kan het alleen bij zeer hoge uitzondering. Balans vinden is de opdracht. Want voor al deze luisteraars wordt de nieuws- én sportzender NPO Radio 1 gemaakt.