23 mei 2017

Rechter of ombudsman?

Een Arnhemse rapper ziet beelden van zichzelf in een tv-item over Syriëgangers. Hij heeft er last van en wil dat het programma rectificeert, maar komt er met makers en omroep niet uit. Uiteindelijk leidt het dispuut tot een kort geding dat hij verliest. Hoe werd hier journalistiek gehandeld, en wat zou een ombudsman in zo’n geval kunnen betekenen?

Het item

Op woensdag 22 maart 2017 besteedt actualiteitenrubriek EenVandaag aandacht aan de start van de rechtszaak tegen een aantal zogenoemde Syriëgangers. Er wordt een portret gemaakt van een van hen. Veel beelden van de jongen zijn er niet. Wel is hij als rapper te zien in een drie jaar oude videoclip op YouTube. EenVandaag haalt daar een paar fragmenten uit.

De jongen is nog slechts een verdachte. Dus worden zijn gezicht en dat van een andere verdachte in het filmpje onherkenbaar gemaakt (‘geblurd’). Dat is gebruik in de Nederlandse journalistiek als je nog niet veroordeeld bent. Anderen in het filmpje, degenen die niets met de rechtszaak te maken hebben, blijven herkenbaar in beeld.

Tegelijk met de videoclip-beelden klinkt een voice-overtekst waarin het over de verdachte jongens gaat: “Maar ineens verandert de rappende Arnhemmer. Marouane en zijn vriend Robin de bekeerling, hier samen op beeld, raken steeds meer in de ban van twee jeugdvrienden.” 
En later: “Of Marouane veroordeeld wordt moet nog blijken. Maar de schijn heeft-ie tegen.” 
De kijker ziet bij de eerste passage een groepje dansende en rappende jongens. Van twee jongens zijn de gezichten geblurd en één – en dat is niet de Marouane waar het item over gaat – is op de voorgrond duidelijk herkenbaar en bijna beeldvullend te zien. Bij de tweede tekst zie je diezelfde jongen – dus niet Marouane – op de rug als hij wegloopt. 

De onenigheid

De rapper die herkenbaar in beeld is, heet Amine Elghasyry. Hij vertelt een paar dagen na de uitzending aan de ombudsman wat er vanaf de uitzending is gebeurd. Kort na het programma krijgt hij van een vriend een berichtje dat hij op tv is geweest: Je staat er niet goed op, je lijkt wel een terrorist. Als hij het item afkijkt is hij het met zijn vriend eens: het lijkt wel of hij de Syriëganger is, niet de onherkenbaar gemaakte jongens.

De volgende dag, op donderdag 23 maart, krijgt hij in de ochtend wel contact met de journalist van EenVandaag. Hij vertelt dat hij op sociale media voor terrorist wordt uitgemaakt en vraagt of er iets gedaan kan worden. Volgens Elghasyry zegt de verslaggever dat hij niets fout heeft gedaan. Elghasyry zegt dan dat hij juridische stappen overweegt, en zoekt contact met een advocaat. Elghasyry probeert de redactie te bereiken maar dat lukt niet. Dan zet hij een videobericht op Facebook, want – zo zegt hij – er komen die avond steeds meer reacties, en de toon wordt bedreigend en beledigend. Hij roept EenVandaag op om te laten weten dat hij Marouane niet is.

De journalist van EenVandaag, zo vertelt deze aan de ombudsman, zegt tegen Elghasyry dat in het item niets onwaars wordt beweerd en dat het gebruikelijk is alleen verdachte personen onherkenbaar te maken. Omdat de rapper het over juridische stappen heeft, overlegt de journalist met een AVROTROS-jurist. Elghasyry geeft aan vooral problemen met de tweede passage te hebben, de AVROTROS zegt voor de middag per mail toe hier “zonder verplichtingen” naar te zullen kijken. De uitzending gaat op donderdag offline en de beelden van de rapper bij de tweede passage over Marouane worden vervangen door andere.

Naar de rechter

Op vrijdagmorgen 24 maart vraagt Elghasyry’s advocaat per mail om het “publiekelijk rechtzetten” van het misverstand in de eerstvolgende uitzending. Wat hij hiermee bedoelt, wordt pas vlak voor de uitzending om zes uur concreet. Wat de advocaat wil is volgens de AVROTROS geen optie (Eghasyry die in de studio zijn verhaal doet) óf niet meer op tijd te regelen (een bericht met foto en naam in de uitzending). Afspraken komen er niet, het programma stelt zelf een tekst op.

Aan het einde van de uitzending op vrijdagavond, als de eindtune loopt, kijkt de presentator als volgt terug op de uitzending van twee dagen eerder: “Afgelopen woensdag hebben wij een reportage uitgezonden over Syriëgangers. Daarin zijn fragmenten te zien van een muziekclipje. Mocht de indruk zijn ontstaan dat de personen die in dat clipje herkenbaar in beeld zijn, ook Syriëgangers zijn of daarbij betrokken zijn geweest, dan wijzen wij erop dat dit onjuist is.” Waarna de uitzending afgelopen is.

Voor rapper en advocaat is de kous hiermee niet af. Dit was geen passende reactie, laat staan een rectificatie, zeggen ze tegen de ombudsman. De suggestie blijft dat Elghasyry een Syriëganger is, en dat is schadelijk voor hem. In de dagen erna zoekt de rapper zelf de publiciteit. De advocaat vraagt nogmaals om rectificatie, op 28 maart, met foto en volledige naam van de rapper, en een door de advocaat opgestelde tekst waarin EenVandaag de zaak “betreurt”. EenVandaag reageert dan niet meer in het openbaar, want de advocaat legt de zaak voor aan de rechter. Eind april wordt in kort geding rectificatie op straffe van een schadevergoeding geëist. Half mei oordeelt de rechter dat “AVROTROS onvoldoende heeft gedaan” om de suggestie te vermijden dat de rapper een Syriëganger is of erbij betrokken is. Maar omdat EenVandaag in de uitzending van 24 maart die indruk alsnog tegenspreekt, valt “de afweging omtrent de vordering (...) in het voordeel van AVROTROS uit”. Elghasyry verliest het kortgeding.

Klagen of procederen?

Had een klacht bij de ombudsman in dit geval  wellicht de angel uit de onenigheid kunnen halen, zodat de rapper en de AVROTROS elkaar niet voor het hekje bij de rechter hoefden tegen te komen? Het blijft in dit geval helaas bij theorie, maar de ombudsman kan idealiter bijdragen aan de-escalatie, grotere transparantie over werkwijze van journalisten en aan beter begrip voor wederzijdse standpunten. Veelal blijkt dat al voldoende om tot een vergelijk te komen. Ook Elghasyry zei tegen de ombudsman: “Ze hadden het makkelijk kunnen oplossen. Als ze gezegd hadden: kopje koffie erbij en we veranderen de beelden, klaar.”


Maar dan blijft het bij de ombudsman toch knagen dat – ondanks dat de beelden al na één dag veranderd werden en EenVandaag nog weer één dag later in de uitzending al extra uitleg gaf – tóch en zo snel door de advocaat de rechter werd opgezocht. “Het kwaad was al geschied,” zei Elghasyry daarover, in tijden van sociale media zouden te veel mensen hem al met de Syriëgangers verwarren. Een “rectificatie light”, zoals zijn advocaat de extra uitleg omschreef, kwam voor de klager te laat. Een advies van de ombudsman zou dat dan mogelijk ook onvoldoende geweest zijn.

Een ombudsman is geen rechter. Een ombudsman werkt altijd achteraf, en niet vanuit macht maar op gezag. Bij terechte klachten over journalistieke producties zal de ombudsman publiek maken bij wie er wat, waar, wanneer, waarom en hoe fout ging. Misschien een digitale variant op pek en veren waardoor sommige klagers zich gesterkt zullen voelen. Maar klagers kunnen van de ombudsman ook publiekelijk ongelijk of ‘slechts’ meer uitleg krijgen, als na onderzoek blijkt dat het journalistiek handelen wel volgens de afgesproken standaarden was. Een klager kan altijd naar de rechter of de Raad voor de Journalistiek, maar met een ombudsman is daar misschien minder snel de neiging toe.

Het voornaamste is dat de journalistieke standaard van de publieke omroep bewaakt wordt, en dat klager en maker elkaar vinden en verstaan. Het is jammer dat het dáár in dit geval na een paar dagen echter al te laat voor was…