NOS Nieuws en de Divibokaal
NOS Nieuws werkt met een bestand waarin contacten en bronnen staan met vermelding van onder meer hun geslacht en achtergrond. En deelt, voor verhalen die heel divers zijn, op de redactie een wisselbeker uit. ”Etnisch profileren”, “eliteracisme”, en “deugvriendjes” zijn maar een paar van de reacties hierop. De NOS legt de bokaal uit als een stimulans voor de redactie om te streven naar meer diversiteit in de verhalen. Diversiteit en de journalistiek: hoe gaat het met het kind als je het badwater weggooit?
Dossier Diversiteit
Anderhalf jaar geleden deed Team Ombudsman een onderzoek naar diversiteit onder gasten van de dagelijkse talkshows die we toen hadden (DWDD, M, Jinek, Laatop1 en Pauw). Publieksklachten bij de ombudsman over ‘altijd weer diezelfde mensen’ (ofwel: diezelfde BN-ers) aan de talkshowtafels was rechtstreeks aanleiding voor het onderzoek. Ja, we keken (onder meer) naar gender en naar achtergrond. En ja, we moesten concluderen dat de meeste talkshows niet veel representatiever waren geworden in vergelijking met eerdere onderzoeken. Blijkbaar is meten één, maar veranderen twee.
(Eind)redacteuren zeiden toen tegen ons dat ze de nieuwsmakers van de dag aan tafel wilden hebben, en nieuws wordt nog steeds voor een flink deel door hoogopgeleide, middelbare mannen in pak gemaakt. Maar daarnaast zochten de redacties zeker ook actief naar andere gezichten, meningen en achtergronden. Omdat programma’s van de publieke omroepen een zo breed mogelijk publiek willen (en wettelijk moeten) aanspreken en dat dit het beste kan als gasten uit de hele samenleving komen.
Of ze redactiebreed een lijst met gasten bijhielden, hebben we toen niet gevraagd, maar die kans is groot. Veel journalisten hebben in elk geval zelf een telefoonbestand, notitieboekje of excelsheet waarin ze bronnen en sprekers noteren, waarschijnlijk inclusief geheugensteun. Misschien geen divibase, maar dan toch een soort van database. Studenten journalistiek in Groningen, waar ik lang les gaf, kregen het belang van het bewaren van contacten altijd door een collega-docent toegelicht met het voorbeeld van de paprikateler die allergisch was voor zijn eigen kweek. “Je gaat hem ooit een keer willen opvoeren in een verhaal!”
Zeker, er kwam vorig jaar veel reactie op ons onderzoek: “U telt kleurtjes!”, en: “U roept op tot discriminatie van gewone Nederlanders.” Maar niet veel op het punt dat wij zeker ook belangrijk vonden: zijn de mensen die aanschuiven ‘geschikt' genoeg, ofwel met welke deskundigheid of ervaring praten ze mee? En daar viel, zeker ook bij de gebruikelijke gezichten aan de talkshowtafels, wel winst te halen. Zogenoemde ’talkability’, kan iemand lekker meepraten over alles dat ter tafel komt, scoorde bij bepaalde programma’s nogal eens beter dan kennis van zaken. We concludeerden: allereerst zoeken naar die echt goed geïnformeerde spreker, en dan waar het kan meer afwisseling en alle pluimage graag.
Betere journalistiek
Want daar zit de kern van de zaak. Diversiteit, van welke aspect dan ook, is in de journalistiek geen doel op zich. Maar het draagt bij aan betere journalistieke producties als je met een breder bronnenaanbod tot meer kennis, invalshoeken en standpunten komt. Een redactie die zich realiseert dat ze daarin op bepaalde terreinen tekortschiet, zou verzaken als ze daar niets aan probeert te doen.
Je moet uiteraard kritisch kijken naar de manier waarop je dat doet. Personeelssamenstelling (waar de ombudsman niets over te zeggen heeft) speelt een bewezen rol, het vinden van andere bronnen ook, het uitreiken van een wisseltrofee toch echt niet. Maar kom eerst met bewijs voordat je concludeert dat NOS Nieuws in de berichtgeving diversiteit “dus" boven deskundigheid is gaan stellen? Ik betreur het dat een oprecht bedoelde inspanning om journalistieke verhalen representatiever te maken nu, om een veelheid aan redenen maar met gemeenzaam genoegen, afgeserveerd wordt.