2020, het jaar waarin het nieuws bij iedereen op de stoep stond

Toen ik  in januari aan mijn tweede termijn van drie jaar als ombudsman begon, was het plan om veel meer naar het publiek toe te gaan. Zorgen dat gebruikers van al die journalistieke producties die de publieke omroepen maken, nog beter weten waar je met vragen en klachten hierover terecht kunt. Want als nepnieuws en desinformatie oprukken, wil je als publieke omroepen laten zien dat je voor een betrouwbare berichtgeving staat en dat je kunt worden aangesproken op wat je doet.

De ombudsman voor de journalistieke producties speelt daarin een belangrijke, laagdrempelige rol, die per 1 januari 2021 duidelijker verankerd wordt in de Mediawet. Bij de ombudsman kun je terecht als je vindt dat een journalistiek programma niet voldoet aan de journalistieke normen van de publieke omroepen. Daarnaast volgt en onderzoekt de ombudsman op eigen initiatief journalistieke uitingen en handelen van de publieke omroepen, en oordeelt daarover in het openbaar. Zo ben je transparant over hoe nieuws gemaakt wordt.

Maar we waren nog geen drie maanden onderweg of alles dat met publiek, bijeenkomsten en volle zalen te maken had, werd in één klap stilgelegd. Nooit eerder meldde het nieuws zich zo letterlijk aan ieders voordeur. Alles in werk- en privéomstandigheden werd beïnvloed door hetzelfde fenomeen, corona, en we leefden het nieuws. Van de spreekwoordelijke 17 miljoen bondscoaches werden we 17 miljoen virologen, epidemiologen, economen en gedragsdeskundigen. Covid-19 leek 2020 helemaal over te nemen. En ook nu, negen maanden verder, is er pas een klein lichtje te zien aan het eind van een frustrerend lange tunnel, op weg terug naar ‘samen’, ‘live’ en ‘ontmoeten’.

Ook Team Ombudsman moest zich dit jaar dus aanpassen. Veel van het werk had op de een of andere manier met corona te maken en vrijwel alles gebeurde vanuit huis. Maar terugkijkend blijkt er gelukkig toch ook nog ruimte geweest voor ander journalistiek werk. Nieuwe talkshows; diversiteit in nieuws, nieuwsprogramma’s en op nieuwsredacties; onderzoeksredacties die zichzelf lieten onderzoeken. Er was meer dan corona. Of we daar genoeg mee bezig waren, als journalisten, publiek en ombudsman? In hoeverre de journalistiek belangrijke ontwikkelingen journalistiek heeft laten liggen in dit door corona gedomineerde jaar (klimaatverandering, oorlogen en conflicten, sociale ongelijkheid in de eigen achtertuin), dat zullen we mogelijk pas echt zien als we afstand tot de pandemie kunnen nemen.

Dat is nu nog niet zo. Wat we in 2020 al wel zagen was de grote publieke belangstelling voor nieuws en informatie van de publieke omroepen. Het publiek wist alle nieuwsplatforms veel en langdurig te vinden. Met die grote behoefte komt een grote verantwoordelijkheid voor de journalisten: om feitelijk, fair en foutloos te werken. Maar het publiek heeft ook verantwoordelijkheden. Allereerst om te zorgen dat degenen die voor hen het nieuws verslaan dat in veiligheid kunnen doen. Dat was dit jaar niet altijd het geval. En verder om open te staan, er niet vanuit te gaan dat elke fout een complot is. De bereidheid om uitleg, andere nieuwskeuzes of zelfs correcties te accepteren was er dit jaar ook niet altijd. Het zijn twee trends die ik liever niet zie meegaan naar 2021.

Lees hier verder voor een terugblik op 2020.